مشخصات ظاهری

بیشتر مشخصات ظاهری یک ساز خوب به کیفیت ساخت و نبود زایعاتی مثل چسب و یا اتصالات بین سیم و سیم گیرها بر می گردد نه زیبایی ظاهری و سطحی! این موضوع سبب ثابت ماندن کوک سه تار و عدم تغییر در نواختن سه تار می شود. نکته مهم دیگر این است که میان کاسه و دسته از نظر وزنی تناسب برقرار باشد. به صورتی که در موقع نوازندگی تعادل ساز به طور کامل برقرار باشد. یعنی طراحی ساز به گونه ای باشد که در زمان نواختن نیازی به صرف نیروی اضافی برای نگه داشتن آن نباشد.

جنس چوب

جنس چوب سه تار از درخت توت میباشد برای ساختن دسته ی ساز از چوب گردو هم استفاده میکنند که در این صورت دسته ی ساز سنگین میشود. چوب باید کهنه باشد تا طنین خوبی بدهد بعضی از سازندگان چوب تازه را در آب جوشانده تا شیره ی آن گرفته شود و سپس چوب را در زیر خاک یا پهن می گذارند تا خشک شده و حالت پوسیدگی پیدا کند. پس دقت کنید که معمولا نمی توانید کهنه بودن چوب را تشخیص دهید مگر اینکه فروشنده با صداقت به شما بگوید! دقت کنید دسته سه تار مورد نظر سنگین و ضخیم نباشد. دلیل توجه به این مورد، جنس چوب و تازگی آن است. در صورتی که چوب مورد استفاده برای ساخت دسته ساز سالخوردگی و خشکی کافی را نداشته باشد ممکن است پس از مدتی بر اثر فشار سیم ها خم شده یا در اصطلاح نوازندگان تاب بردارد.

کیفیت ساخت و ظاهر

منظور از کیفیت ساخت، ظاهر و زیبایی آن نیست بلکه موارد زیر هستند:

• به کیفیت ساخت سه تار توجه کنید. اینکه سیم ها به درستی به سیم گیر متصل شده و کاملا محکم باشند و اثری از چسب و … هیچ کجای بدنه سه تار نباشد.
• فاصله ی سیم تا دسته ی ساز کم باشد تا حدی که موقع اجرا سختیه سیم را حس نکنید.
• رگه های درشت صفحه به سمت سیم بم باشد.
• دسته ی ساز نه کلفت و نه زیادی نازک باشد که البته بستگی به دست خودتان دارد.
• ساز از نظر وزنی سبک باشد.
• سازی که زیاد رنگ شده باشد فقط قشنگ است و احتمال دارد که صدای خوبی نداشته باشد.
• دقت کنید دسته ساز تاب نداشته باشد. روش شناخت آن هم به این صورت است که نباید فاصله عرضی سیم اول و آخر در هیچ نقطه ایی با دسته تغییر کند.
• رنگ پوشش روی ساز نباید خیلی ضخیم باشد و برای جلای ساز باید از لاک و الکل استفاده شده باشد. استفاده از پوشش های ضخیم باعث خفگی صدای ساز می شود.

پرده (کیفیت سیم)

پرده سه تار را معمولا از روده گوسفند می سازند و از آنجایی که یک فاکتور بسیار موثر در تعیین قیمت است باید به آن دقت کافی را مبذول دارید:

• بعد از کوک کردن ساز تک تک پرده ها را امتحان کنید که در اصطلاح گز نزند.
• رنگ ساز هرچه روشنتر باشد بهتر است .هم اگر عیبی داشته باشد پیداست و هم از نظر روانشناسی مثبت است.
• نکته بعد هماهنگی اندازه دست و انگشتان نوازنده با دسته ساز است. تهیه ساز با دسته بسیار باریک برای اشخاصی که انگشت های بلند یا تپل دارند مناسب نیست.
• • صفحه سه تار مهمترین بخش برای صدادهی این ساز است. بافت چوب صفحه و کاسه باید مشخص باشد و بین اتصالات آن روزنه ای ایجاد نشده باشد.
  • صدای پایین دسته با بالا دسته همخوانی داشته باشد.
  • کیفیت صدای سه تار را می توان با تنظیم خرک و شیطانک، تا اندازه زیادی تغییر داد.
  • صدای سیم دوم مفهوم باشد و حالت گنگی نداشته باشد.
  • در اجرای سیم بم.سیم کاملا نرم و صدایی طبیعی داشته باشد.
  • صدای همه ی سیمها دنبال هم باشد یعنی با هم همخوانی داشته باشد و در گوش دادن تفکیک سیمها سخت باشد.
  • بلند بودن صدای ساز دلیلی بر خوب بودنش نیست.
  • با یک مضراب ویا حتی بدون زدن مضراب باید بتوانید چندین نت را به راحتی و با طنین خوب اجرا کنید.
  • در اجرای تکنیک ناله ی ساز(ویبره) هیچ مشکلی نداشته باشید.

   پس بطور خلاصه باید گفت: صدا نه باید به حدی کم باشد که مجبور به استفاده از دستگاه های تقویت صدا بوده و نه آن قدر زیاد که شنیدن آن برای شنونده آزار دهنده باشد. ضمن اینکه صدا زبر نباشد (عدم خشوت صوت) که شامل صداهای اضافی یا زنگ سیم های دیگر موقع نوازندگی می شود.

  مارک های سه تار

  دقت کنید که باز هم عرض می کنیم سه تار خوب تقریبا هیچ ارتباطی با مارک یا سازنده ندارد زیرا در یک مارک ممکن است از بین 10 سه تار، 7 تای آنها معمولی، دو تا عالی و یکی واقعا بد باشد. به هیچ وجه به دنبال مارک نروید و به مشخصاتی که در این مقاله گفته ایم دقت کنید. برخی از گمنام ترین سازنده های سه تار هستند که بهترین های آنها را می سازند. مثلا در شهرکرد دو یا سه تولید کننده هستند که سه تارهای آنها جزو بهترین و گران ترین سه تارهای کشور هستند ولی باز هم در میان آنها سه تارهای بی کیفیت پیدا می شود.

ازسایت:saziha.ir

دوستان عزیز اگر نوازنده سه تار هستید ، حتما براتون پیش اومده که سازتون « گز» بزنه . شاید بپرسید گز چیه؟ یه صدای اضافی هست که وقتی مضراب میزنید یا انگشت گذاری میکنید این صدا میاد واذیتتون میکنه . و اختلالاتی رو در نواختنتون ایجاد میکنه . من بهتون میگم علتش چیه . شما باید چهار جای سازتون رو بررسی کنید . «اول» شیطانک . ببینید سیمها دقیقا داخل دندانه های روی شیطانک قرار دارند یا نه .

«دوم» پرده ها . گاهی پیش میاد بعضی پرده ها براثر، انگشت گذاری زیاد اصطلاحاً ریش ریش میشوند . یا پاره میشوند و با سیم برخورد میکنند و ساز گز میزند یا اینکه یه پرده زیاد سابیده شده و نسبت به بقیه پرده ها پایینتر رفته . لذا در صورت مشاهده مواردی که گفتم باید پرده مورد نظر عوض بشه . ناگفته نمونه وقتی پرده تازه ببندید احتمال گز زدن وجود داره چون سطحش از بقیه پرده ها بالاتره ، برای رفع این مشکل ، یه سمباده نرم بردارید و خیسش کنید و خیلی آروم روی پرده جدید بکشید که یکم هم سطحش پایینتر بیاد  .

مورد «سوم» که باید بررسی کنید خرک است. ببینید سیمها دقیقاً داخل شیار خودشون باشند و یا از شیار خارج نشده باشند . در ضمن اگه خرک کوتاه امکان گز زدن وجود داره این مورد هم بررسی کنید.

مورد «چهارم» بررسی گره سیم ها میباشد . گاهی گره نامناسب سیم ها در طرف سیم گیر باعث این مشکل میشه .  با بررسی این موارد  گز زدن ساز از بین می رود .

محمد رضا لطفی در سال  1325 در گرگان متولد شد و از 15 سالگی  موسیقی را با ساز تار شروع کرد . و پس از عزیمت به تهران در کلاس های آزاد هنرستان موسیقی شرکت کرد و به فراگیری مکتب وزیری پرداخت . وی از محضر استادان بزرگی چون حبیب الله صالحی – علی اکبر خان شهنازی – نور علی خان بروند – سعید هرمزی – دکتر صفوت – دکتر مسعودیه – هرمز فرهت – استاد برکشلی بهره مند گردید . پس از آشنایی با استاد عبدالله دوامی نزد ایشان آموزش دید و برای ضبط آثار او تلاش کرد . وی فارق التحصیل از دانشکده هنرهای زیبا است . ایشان برای ارتقای موسیقی سنتی ایران متحمل زحمات زیادی شدند ، که فعالیت های استاد را میتوان به چند دسته تقسیم کرد:

1 – فعالیتهای آموزشی : ایشان شاگردان بسیاری را آموزش داده اند . فعالیت های دیگری چون  باز سازی هنرستان « ساز و نوروز »  و تغییر نام آن به مکتب خانه میرزاعبدالله ، تشکیل کلاسهای آموزشی کوتاه مدت خارج از کشور ، تشکیل گروه شیدا  به سرپرستی خودشان و همچنین تشکیل کانون فرهنگی هنری « چاووش » توسط خود ایشان .

2 – فعالیت های پژوهشی : انتشار نامه شیدا و کتاب سال شیدا در داخل و خارج از کشور ، شرکت در سمینار موسیقی در ونیز ، عضویت در شورای نویسندگان و هنرمندان و......

3- فعالیت های اجرایی : شامل کنسرتهای متعددی در داخل و خارج از کشور، سلسله نوارهای چاووش ، ردیف موسیقی سنتی ایران « یادواره استاد برومند » ، تکنوازی تار و سه تار ، قافله سالار ، چشمه نوش با صدای استاد شجریان ، به یاد درویش خان و .... وی زندگی خود را وقف موسیقی سنتی ایران و اشاعه این هنر در سطح جهان کرده و توانسته است در این راه با خلاقیت های خود اعتبار بسیاری برای کشورش به ارمغان آورد .

از:notebnote.com

هنرجویان عزیز، کتابی که را که در این مجموعه آموزشی کار خواهیم کرد ، « آموزش سه تار جلد اول – تالیف استاد جلال ذوالفنون  به کوشش مهرداد ترابی  است . چند دلیل برای انتخاب این کتاب جهت آموزشهایم داشتم  1 – علاقه به سبک زیبا و لطیف سه تار نوازی استاد ذوالفنون 2 – ساده و روان بودن درسهای کتاب 3 – بیان قدم به قدم تکنیک های سه تار نوازی 4 – هنرجویانی که از صفر شروع به سه تار نوازی میکنند مطالب کتاب را درک میکنند و برایشان قابل فهم است 5 – آشنای هنرجویان با گوشه ها و دستگاه های موسیقی ایرانی و همچنین آماده سازی آنها برای ردیف نوازی . اینها تجربیاتی بود که بنده طی چند سال تدریس از این کتاب به دست آوردم . البته کتابهای آموزشی مثل : هنرستان موسیقی – دستور سه تار (دوره ابتدائی ) از استاد علیزاده – بیائید تار و سه تار بنوازیم از استاد کیوان ساکت نیز وجود دارد . و بنده مقداری این کتابها را هم کار کرده ام . اما باز به دلایلی که ذکر کردم ارتباط بهتری با کتاب استاد جلال ذوالفنون برقرار کردم . این کتاب را حتما تهیه کنید و آموزش ها را با ویدئو های من دنبال کنید . فایل pdf این کتاب را در قسمت پایین میتوانید دانلود کنید . اما پیشنهاد میکنم حتما کتاب را تهیه کنید تا به راحتی روی پایه نت قرار دهید و به دور از تکنولوژی و گوشی و لپ تاب روی نت ها متمرکز شوید . موفق و پیروز باشید

« علی اقبال »

notebnote.com

دانلود کتاب

چوب سه تار از درخت توت باشد.

رگه های درشت صفحه به سمت سیم بم باشد.

فاصله ی سیم تا دسته ی ساز کم باشد تا حدی که موقع اجرا سختیه سیم را حس نکنید.

صدای پائین دسته با بالا دسته همخوانی داشته باشد.

صدای سیم دوم مفهوم باشد و حالت گنگی نداشته باشد.

در اجرای سیم بم.سیم کاملا نرم و صدایی طبیعی داشته باشد.

صدای همه ی سیمها دنبال هم باشد یعنی با هم همخوانی داشته باشد و در گوش دادن تفکیک سیمها سخت باشد.

بلند بودن صدای ساز دلیلی بر خوب بودنش نیست.

با یک مضراب ویا حتی بدون زدن مضراب باید بتوانید چندین نت را به راحتی و با طنین خوب اجرا کنید.

در اجرای تکنیک ناله ی ساز(ویبره) هیچ مشکلی نداشته باشید.

بعد از کوک کردن ساز تک تک پرده ها را امتحان کنید که در اصطلاح گز نزند.

دسته ی ساز نه کلفت و نه زیادی نازک باشد که البته بستگی به دست خودتان دارد.

ساز از نظر وزنی سبک باشد.

سازی که زیاد رنگ شده باشد فقط قشنگ است و احتمال دارد که صدای خوبی نداشته باشد.

رنگ ساز هرچه روشنتر باشد بهتر است .هم اگر عیبی داشته باشد پیداست و هم از نظر روانشناسی مثبت است.

از: yjc.ir

1- صنعت و ساختمان سه تار

1-1- سلیقه در پرداخت چوب:

سه تار در مراحل مختلف مورد پرداخت با رنده، سمباده، لیسه و … قرار می­گیرد که کیفیت پرداخت، نشان از حوصله و سلیقه سازنده می­باشد.

2-1- کیفیت رنگرزی:

سازندگان مختلف ممکن است روشهای زیادی برای رنگرزی انتخاب کنند مانند لاک الکل، سیلر و … ، که نوع رنگرزی و سلیقه در این مورد می تواند درصدای سه تار تاثیر بگذارد. (مثلا رنگهای پوشاننده میتواند جلوی ارتعاش الیاف چوب را بگیرد) البته رنگ در ظاهر زیبای سه تار بسیار موثر است.

3-1- انضباط و چینش گوشی­ها و کیفیت خرک و پرده:

چیدمان و کیفیت گوشیها از سلیقه در سوراخکاری و بُرقو زدن مناسب حکایت دارد و گوشی های خوش تراش هم به صدای سه تار کمک می­کند و هم در نگهداری کوک موثر است. طراحی مناسب خرک در خوش صدایی سه تار بسیار موثر است که دست ساز بودن آن می­تواند یک مزیت به شمار رود. جنس پرده و چیدمان منظم و کوک دقیق از پارامترهای بسیار مهمی است که از تخصص سازنده حکایت دارد.

4-1- کیفیت چسباندن کاسه و دسته و ترکه:

یکی از قسمتهای مهم در ساخت سه تار، سرهم کردن اجزای ساز و چسباندن قسمتهای مختلف آن است. زیبایی در اتصال اجزا، هم نشان از سلیقه سازنده دارد و هم می­تواند به ایجاد صدایی متناسب کمک کند.

5-1- رعایت اندازه­ها و الگوها و وزن استاندارد:

در ساخت سه تار بر حسب اینکه چه الگویی مورد طراحی واقع شده است، استانداردهایی وجود دارد. مثلا قطر دسته، صفحه، ابعاد کاسه و … . از جزئیات مهم، فاصله سیم از دسته و فاصله سیم­ها از یکدیگر است. یک نکته ظریف، میزان بودن جاییست که در آن مضراب به سیم برخورد می­کند که رعایت این نکات به ظرافت سه تار می­افزاید. در برخی از سه تار ها وزن زیاد به معنی ضخامتهای نامناسب صفحه و کاسه یا خیس بودن چوب آن است. و در برخی، سبک بودن زیاد سه تار ها به معنی پوک بودن چوب و یا ضعیف بودن آن است که این به تجربه به دست می­آید و با مقایسه با صدای ساز اعتبار پیدا می­کند.

2- کیفیت صوتی:

1-2- یک دست بودن صدا:

یک سه تار مناسب در نتهای مختلف دارای جنس صدای یکسان است که این نشان تخصص سازنده در تنظیم ضخامت صفحه و کاسه است که باعث می­شود با تغییر پوزیسیونها، رنگ، حجم صدا و تونالیته سه تار عوض نشود.

2-2- حجم صدا:

حجم صدای مناسب در سه تار نشان تخصص سازنده است. رسیدن به یک حجم بالای صوتی و پرقدرت برای سه تار بسیار دشوار است که توان چوب شناسی و تنظیم ضخامت نیاز دارد و بسیار ارزشمند است.

3-2- جنس و نرمی صدا:

گزدار بودن، سطحی بودن، شُل بودن صدا و … از جمله عیوبی است که می­تواند جنس صدا را تضعیف کند. صدای پخته، عمیق و جاافتاده از جمله اصطلاحاتی است که برای صداهای مناسب از آن یاد می­شود. نرم بودن و راحت مضراب خوردن زیر دست نوازنده به این معنی که نوازنده برای درآوردن صدا از سه تار احتیاجی به صرف انرژی بیش از حد ندارد و صدا به راحتی از ساز خارج می­شود.

4-2- نگهداری کوک:

چرخش راحت گوشیها (نداشتن حرکت پله ای) و عدم برگشت گوشی­ها پس از کوک کردن به معنی نگهداری مناسب کوک است که برای یک سه تار بسیار حیاتی است. البته فاکتورهایی مثل ضخامت صفحه، ارتفاع خرک و … در کوک موثر است که دراین مرحله از آنها نمی­توان گذشت.

saz24.ir

- متد هنرستان موسیقی ملی:  کتب دستور مقدماتی تار و سه تار ( در دوجلد) به کوشش اساتید موسی معروفی و روح الله خاقی یکی از قدیمی ترین و معتبر ترین آثار آموزشی موجود می باشد. بدون شک اکثر نوازندگان معاصر و اساتیدی که بعد ها دست به ایجاد مکاتب آموزشی مستقل زده اند با همین شیوه ی اموزشی پرورش یافته اند ازاین رو ضمانت اموزشی و کیفی این متد در طول سال ها اثبات گردیده است.

درین شیوه طرح دروس با بسطی منطقی و متناسب ارائه گردیده اند. هنرجویان پس از شناختن پرده های ساز در نواحی بالا، میان، و انتهای دسته ساز با ریتم های متداول، اتودهای تکنیکی متناسب و در نهایت چند آهنگ کوتاه که از نکات آموزشی، تکنیکی و زیبایی شناسانه بسیاری برخوردارند آشنا می گردند . در نهایت در کتاب دوم نیز با دیگر گام های متداول، قطعات رایج و آهنگ های محلی زیبایی آَشنا می شوند. بخشی از رسالت کتب هنرستان ، آشنایی هنرجویان مبتدی با یکی دو دستگاه مهم ردیف دستگاهی و حال و هوای دستگاه ها می باشد اما بطور ویژه تاکیدی بر آموزش بر پایه ردیف دستگاهی نداشته و با آموزش نکات مهم و تکنیکی، آن هارا برای ورود به مرحله بعدی یعنی آموزش ردیف دستگاهی آشنا می کند.

- متد جلال ذوالفنون: یکی از نوازندگان برجسته سه تار و از شناخته شده ترین چهره های سه تار نوازی در روزگار معاصر جلال ذوالفنون می باشد که آثار بیشمار وی در زمینه تکنوازی و گروه نوازی سه تار، با کلام و بی کلام در خاطره بسیاری از علاقه مندان به موسیقی ایرانی ماندگار است. بی شک یکی از دلایل ترغیب جوانان و علاقه مندان به سه تار خاصه در دهه های 60 و 70 فعالیت های گسترده این استاد ارجمند می باشد. وی با تکیه بر تجربیات فردی در طی سالیان متمادی اقدام به تدوین متد مستقلی برای ساز سه تار نموده است.

ارزش  این متد و نقطه قوت آن  در استقلال مفاهیم اموزشی برای ساز سه تار می باشد. نکته ای که پیش از این توجه چندانی بدان نمی گردید. شباهت های بسیار ساز سه تار با تار منجر به قرار گرفتن این ساز به عنوان ساز دوم نوازندگان تار گردیده است و به همین ترتیب مؤلفینی که اقدام به انتشار کتب آموزشی تار نموده اند ، صرف نظر از هرگونه بازبینی در مفاهیم ارائه شده تنها با اوردن نام سه تار در کنار تار بروی جلد کتاب خویش از هردوجنبه داستان سود جسته اند.

شیوه آموزشی فوق تا حدودی شباهت به شیوه ی ارائه شده توسط موسی معروفی در کتب هنرستان دارد. ابتدا آموزش پرده های بالا دسته و سپس ناحیه میانی و انتهایی دسته سه تار پرداخته است. با این تفاوت که دروس را در قالبی جدید تحت عنوان پزیسیون های مستقل ارائه نموده است. از سوی دیگر پس از ارائه نکات فوق به سراغ ردیف دستگاهی رفته و با بیانی ساده به ارائه مطالب پرداخته است. 

متد حسین علیزاده: حسین علیزداه نیز یکی از نوازندگان شناخته شده و ارزشمند ساز تار و سه تار می باشد. وی نیز متدی مستقل برای آموزش ساز تار و سه تار ارائه داده است. درین روش به ترتیب به موضوعات شناخت ریتم، پرده شناسی و جای نت ها بروی دسته سه تار، آشنایی با فواصل دستگاه ها و در نهایت اتودها و تمرینات تکنیکی برای روان شدن دست و مضراب پرداخته شده است.درین روش برخلاف روش های قبلی که مباحث اشاره شده را به ترتیب و همسو با حرکت هنراموز از ساده به دشوار پی گرفته اند، هر قسمت را جداگانه و بطور کامل آموز داده است.

تجربه ی  آموزشی چندین ساله نشان داده است که هنرآموزان در ابتدا برای درک ریتم و مباحث مربوط به آن نیاز به گذشت زمان خواهند داشت و توقف درین مراحل به منظور فراگیری مناسب توسط هنرآموز منجر به اتلاف بیش از حد زمان خواهد شد. حال آنکه در کنار این مفاهیم در صورت تدوین مرحله به مرحله، می توان به مرحله های دیگر نظیر نواختن عملی ساز و شناخت پرده های سه تار و .... پرداخت.نکات دیگری چون استفاده از شیوه اتانینی ابداعی توسط علیزاده تحت هجاها و اواهایی جدید نیز دارای اشکالاتی می باشد.عدم معرفی و آموزش اصطلاحات اولیه و حتی نت های موسیقی ( برای هنرجویان تازه کار) یکی از اشکالات دیگر این کتاب است. 

متد کیوان ساکت:  کیوان ساکت نیز از جمله نوازندگان ساز تار و سه تار می باشد که اقدام به تالیف و انتشار کتاب های آموزشی برای این دو ساز نموده است وی ابتدا کتاب های (( شیوه آموختن تار و سه تار)) را در دو جلد ارائه داد و بعد ها نیز با تکمیل موارد گذشته و رفع نواقص موجود در آن، مجموعه ای تازه با نام (( بیایید تار و سه تار بنوازیم)) را منتشر نمود. متد فوق نیز اگرچه بر خط و مشی و رویکردی مجزا تالیف گردیده است اما به نوعی در ساختار همانند دستور تارو سه تار موسی معروفی تدوین گردیده است. ابتدا به شناخت مفاهیم اولیه و پرده شناسی در ناحیه دسته سه تار پرداخته و سپس با آوردن نمونه هایی از ردیف ماهور در کتاب اول بسط و گسترش یافته است. با این وجود مطالب این مجموعه نیز در جلد اول ، در قیاس با نمونه کتب هنرستان موسیقی ملی از حجم کم تری برخوردار می باشد.

از آنجا که درین مبحث به نقد آثار فوق نخواهیم پرداخت از تامل بیشتر بروی متدها خودداری خواهیم نمود.

http://www.hafthesar.blogfa.com/